In Amersfoort zijn de afgelopen jaren meer dan 30 tabaksplantages opgegraven uit de 17e, 18e en 19e eeuw. De Amersfoortse stadsarcheologen (Centrum voor Archeologie van de Gemeente Amersfoort) zijn daarmee specialisten op het gebied van tabakscultuur geworden.

Archeoloog Ron Hulst, tussen 2002 en 2012 werkzaam bij het Centrum voor Archeologie is de eerste archeoloog die uitgebreid aandacht schenkt aan de resten van tabaksplantages. Tot dat moment beschikte men vrijwel uitsluitend over informatie uit historische teksten en afbeeldingen. Twee types waren benoemd: Het Zuid-Oost Utrechtse type met lage wanden met horizontale luiken voor de luchtcirculatie en het Amersfoort-Nijkerk type, voorzien van hoge wanden met verticale, staande luiken. Hulst ontdekt middels archeologisch onderzoek dat buiten de twee reeds uit de literatuur bekende schuurvormen van dit laatste type – asymmetrische twee-beukige schuren van hout en grote één-beukige schuren met houten palen op bakstenen poeren – ook een derde, ouder type heeft bestaan. Dit is een symmetrische drie-beukige, houten schuren die qua vorm op de traditionele (Noord Hollandse) boerenschuurbouw terug lijken te gaan. De drie vormen blijken elkaar in tijd – zij het met een zeker overlap – op te volgen. Hulst vermoedde ook een vierde vorm, een overgang tussen de eerste twee groepen. De resultaten van Hulst’s onderzoek naar tabakscultuur in het gebied De Wieken Vinkenhoef werden in 2011 gepubliceerd.

RECENT ONDERZOEK (2011-2021)

Het verhaal rond de resten van tabaksindustrie is daarmee niet klaar. Sinds de publicatie hebben de archeologen van het CAR zeventien nieuwe tabaksschuren en -plantages in hun opgravingen gehad. Hoewel de nieuwe gegevens nog niet in detail zijn gecombineerd, blijkt al dat de groepsindeling van Hulst in grote lijnen nog steeds klopt, waarbinnen de overgangsvorm zich nu duidelijk als echte groep aftekent. De datering van elke groep valt verder aan te scherpen.

VRAGEN
Bovendien is het dateren en vaststellen van de groep waartoe een schuur behoort niet langer meer voldoende. Er zijn inmiddels té veel vragen gerezen over de tabaksplantages, die alleen uit een zo volledig mogelijk opgegraven plattegrond adequaat te beantwoorden zijn. Wat is de levensduur van de schuur, welke aanpassingen zijn er in de loop der tijd gedaan, en waarom? Kenden de schuren een interne indeling, is er bijvoorbeeld een activiteitenscheiding en zo ja, welke dan, en hoe toont dit zich? Hoe moeten we het ‘woon’gedeelte bij sommige van deze schuren nu precies voorstellen en werden deze tijdelijk of continu bewoond? En hoe is de relatie met de akkers?… De lijst
van onderzoeksvragen groei en groeit.

TABAKSCULTUUR OP DE KAART

Gelukkig staan de Amersfoortse archeologen niet langer alleen in hun interesse voor de tabaksindustrie. Hun aanhoudende aandacht ervoor heeft mede geleid tot een verhoogde interesse voor de tabakscultuur bij andere archeologen. Recentelijk zijn bijvoorbeeld de eerste schuren opgegraven in Nijkerk. Het wachten is nu op een student of promovendus die zich op deze rijke bron van informatie over de verdwenen tabakscultuur wil buigen.

Publicaties:

Hulst 2011 Tabaksplantages langs de Hogeweg (AOO25).pdf

Hartog 2019 Hogeweg 265 (AOO53).pdf

Hartog & Wijker 2020 Hogekwartier (AOO56).pdf

Hollosy 2022 Tabakscultuur (Kroniek maart 2022).pdf

Voor meer informatie en uitwisseling van gegevens, neem contact op:

Centrum voor Archeologie
Westsingel 46
3811 BB Amersfoort
archeologie@amersfoort.nl
033-463 77 97