Zoals je van gebakken klei potten, pannen, bekers en wat dies meer zij kunt maken, zo kun je er ook bouwkeramiek van maken. Denk maar aan bakstenen, tegels en dakpannen.

Wat is het en waar komt het vandaan?

Bouwkeramiek is een diverse categorie, een soort containerbegrip voor allerlei bouwelementen die gemaakt zijn uit (veelal gebakken) klei/aarde.
Het oudste bouwmateriaal dat wij kennen is het zg. huttenleem, het leem waar de eerste boeren (rond 5300 jaar v. Chr.) de wanden van hun huizen mee afsmeren. Ze gebruiken er klei uit de directe omgeving voor, vermengen het met zand, vormen het eventueel, maar bakken het niet.
Het bakken van klei/aarde om goede bouwmaterialen te kunnen maken ontstaat in het Midden Oosten. Al tijdens het Neolithicum gebruiken ze daar bakstenen om huizen mee te bouwen. Via de Grieken en de Romeinen verspreidt het zich over Europa. Als vanaf de Romeinse tijd de stedenbouw in het zuiden van Nederland opkomt, neemt het baksteengebruik ook in Nederland toe. De Romeinen zijn zelf weer de uitvinders van cement en beton.

Wat maken ze ervan?

Zoals gezegd, bij bouwkeramiek gaat het vooral om dakpannen van keramiek, bakstenen en tegels, maar ook om pleisterwerk of haardstenen met afbeeldingen erop.
Als het West-Romeinse Rijk valt, verdwijnt de baksteen hier lange tijd uit beeld. Pas in de 11de/12de eeuw wordt hij opnieuw uitgevonden als kloostermop, voor de bouw van kloosters, kerken en kastelen. Huizen blijven over het algemeen nog lang van hout. Pas halverwege de 17de eeuw worden huizen langzaam maar zeker helemaal van steen. De stadsmuur in Amersfoort (de eerste dateert uit de 13de eeuw) is wel van baksteen.

Bouwkeramiek en archeologie

Prehistorische boerderijen van huttenleem vinden we niet meer terug: ze rotten weg. Wat gelukkig wél blijft, zijn de bijhorende verkleuringen in de bodem. Die helpen bij de reconstructie. Prominente gebouwen als kerken en kastelen blijven (deels) nog wel eens bewaard. Huizen daaren-tegen worden gesloopt. Wat overblijft zijn de fundamenten en losse bouwelementen zoals bijvoorbeeld dakpannen en bakstenen. Die vertellen allemaal zo hun eigen verhaal. Ze helpen bij de reconstructie van gebouwen en van bouwtechnieken. Aan de hand van de datering kun je als archeoloog een stukje bouwgeschiedenis beschrijven. Als je ook de herkomst kunt achterhalen, weet je hoe de lijnen lopen van de losse elementen tot de feitelijke bouw.

Hoe bewaar je het?

Bouwkeramiek is stevig materiaal; het vergaat niet. Conserveren en restaureren is dan ook niet echt aan de orde. Bouwelementen worden overigens met enige regelmaat hergebruikt. Kijk maar naar de Amersfoortse Muurhuizen, gebouwd van het materiaal van de eerste stadsmuur.

Vondsten met een verhaal

Klik op een van de afbeeldingen op meer te lezen over enkele ‘Vondsten met een verhaal’ die van bouwkeramiek zijn gemaakt.