In onze expositieruimte ligt een stapel ronde stenen kogels op de grond. Dat het kanonskogels zijn is niet zo moeilijk te raden. Achter deze kogels zit een heftig verhaal. Het zijn de stille getuigen van de roerige tijden die Amersfoort regelmatig gekend heeft. Maar er zit meer achter deze kogels; ze zijn onlosmakelijk verbonden aan een uitvinding die grote gevolgen heeft gehad voor de loop van de geschiedenis: het buskruit.

In China is er mogelijk in de 9de eeuw al sprake van buskruit en in Europa wordt het vanaf de 13de eeuw gebruikt. Eerst nog bij uitzondering en met kanonnen die moeilijk verplaatst konden worden, maar vanaf de 15de eeuw grootschaliger en met kanonnen op wielen. Met grote gevolgen: de kanonnen en mortieren leidden tot vele slachtoffers op het slagveld. En de traditionele verdedigingswerken, zoals stadsmuren, bleken niet meer afdoende. De tweede stadsmuur was in Amersfoort nog maar net voltooid in de 15de eeuw, en was eigenlijk meteen alweer achterhaald. Het is een voorbeeld van de invloed van technische ontwikkelingen.

Archeoloog Maarten van Dijk: ‘In 2002 vonden we bij De Grote Koppel zes zandstenen kogels. Het bleken mortierkogels te zijn. Die werden afgeschoten met een mortier: een kanon met een korte loop. Daarmee kon je niet heel goed richten, maar je kon er wel heel goed stenen kogels (en andere dingen) in een boog over de stadsmuur heen schieten. Als archeoloog ga je bij zo’n vondst meteen nadenken wat de betekenis hiervan is. Ze zijn net buiten de stadsmuren gevonden. Lagen ze bij een belegering klaar om af te schieten over de stadsmuren, maar is dit nooit gebeurd? Of zijn ze vanuit de stad afgeschoten op de belegeraars? Aangezien enkele kogels behoorlijk beschadigd zijn lijken ze in ieder geval wel afgeschoten te zijn. Is de aanval mede door deze kogels afgeslagen? We zullen het nooit zeker weten, maar dit is wel wat je als archeoloog doet. Je vindt iets en probeert het verhaal erachter te reconstrueren.’

Verder lezen? Download het artikel van Maarten van Dijk in het boek ‘Een maand op zicht’.