Als archeoloog vind je sporen en doe je vondsten. Maar welk verhaal zit er achter die sporen en die vondsten? Dat proberen we te achterhalen door in historische bronnen te duiken.

Wat is het en waar komt het vandaan?

Het gaat bij die bronnen om historische documenten als oude registers, aktes, kaarten, contracten, afbeeldingen, dat soort zaken. Vaak zijn ze administratief van aard. Veel staat er natuurlijk in onze eigen bibliotheek, maar ook online is er een hoop informatie te achterhalen. Zo is er bij Archief Eemland een schat aan informatie te vinden, kun je al vanaf de 17de eeuw oude kranten inzien via delpher.nl en geeft het belastingregister de Blaffert allerlei informatie prijs over panden en hun eigenaars uit het Amersfoort van 1755-1805.

Hoe ga je te werk?

De eerste stap is eigenlijk altijd een oude kaart, via Archief Eemland. Het gaat namelijk vaak om de geschiedenis van een bepaalde plek: wat is daar geweest en hoe zag het eruit? Zo’n kaart vormt dan een goed vetrekpunt en is op zichzelf al illustratief. Lag een plek bijvoorbeeld ver van de stad of niet, aan doorgaande wegen of niet? Bij de beeldbank van Archief Eemland zijn oude foto’s te bekijken, vanaf 1860. Die zijn met name interessant als het gaat om onderzoek in de oude binnenstad, maar ook als je het hebt over oude landhuizen. Wat is het pand in kwestie precies geweest? Waar werd het voor gebruikt? Via de transport- en notariële aktes kun je vervolgens inzoomen op een bepaald pand. In beide registers vind je zowel de koop- als de verkoopaktes. De verkoopadvertenties vind je terug in historische kranten, met een wervende tekst van het perceel/gebouw en de aankondiging van verkoop; in de akte zelf staat de omschrijving van het pand met naam en toenaam van de verkoper en koper. Met die namen in de hand kun je weer verder zoeken. Het oude belastingregister de Blaffert fungeert in ons onderzoek als een soort adresboek zonder huisnummers, maar wel met de namen van de eigenaars van de huizen en de hoogte van wat wij onroerend goed belasting noemen. Soms staan de beroepen en de functie van het pand er ook bij (smid-smederij bijv.). De hoogte van de belasting zegt natuurlijk iets over de grootte van het pand. Tot slot hebben we nog het Kadaster als bron met bijvoorbeeld een kaart van Nederland uit 1832. Het is de eerste kaart waarop bij elk gebouw de eigenaar vermeld staat en bij elk perceel de functie ervan. Inzoomend krijg je een beeld van alle eigenaars van het betreffende stuk land of van het betreffende gebouw.

Archeologie en historisch bronnenonderzoek

Het is een heel gepuzzel, maar als je al die archieven en bronnen naast elkaar legt heb je een heleboel informatie aan de hand waarvan je zo goed mogelijk de historische context kunt schetsen. Met die context schrijf je uiteindelijk het verhaal waarin de sporen en de vondsten die je doet hun plek krijgen. Je maakt de geschiedenis ermee bijna tastbaar.

Hoe bewaar je het?

Archeologische objecten moeten met zorg behandeld worden. Voor historische bronnen geldt precies hetzelfde. Alleen ligt die taak niet bij ons, maar bij de archieven en bibliotheken waar die documenten bewaard worden.